Во 1961 г., при археолошките истражувања на локалитетот Исар во с. Марвинци близу Валандово, биле откриени остатоци од храм, меѓу кои бил пронајден фрагмент од колосална статуа на Херакле, најпопуларниот култ кај античките Македонци. Пред храмот лежел голем архитрав со натпис: „На целиот свет за својата татковина, храмот го подигнаа македонијарсите во 329 година“. Така започнало разрешувањето на мистеријата околу оваа градба, која има повеќе историски слоеви.
Запишаната година на гредата го означува броењето според македонската ера, што во нашето сметање на времето е 181/2 год. н.е. Во тоа време Македонија била римска провинција, а на власт бил царот Комод, кој многу го почитувал Херакле (во римскиот пантеон Херкул), се нарекувал „новиот Херкул“ и често бил претставуван како него – со лавовска кожа на главата и суровица во рака. Со ова било прецизирано датирањето на оваа фаза од постоењето на храмот.
Меѓутоа, неизвесно било дали храмот е изграден или обновен во тоа време. Овие недоумици беа разрешени во 2010 год. при ископувањата на некрополата од римско време на истиот локалитет. Во еден од гробовите, како дел од конструкцијата беше вградена плоча со натпис. На него е запишано: „На Херакле и на градот според завет, статуа и храм од свои средства направи Марк Тетиј Руф, војник во втората преторијанска кохорта во центуријата на Марцелин во 229 год.“ Ако ја пресметаме годината од македонскиот календар, добиваме 79/80 год. н.е., а тоа покажува дека претпоставките дека храмот бил изграден порано, а обновен во 181/2 год. биле точни.
Понатаму, од натписот дознаваме дека изградбата на храмот ја платил војникот Марк Тетиј Руф, кој служел во едни од најелитните единици на римската војска, гардистите кои го чувале царот. Зошто го направил тоа? Она што се денес за нас иконите во црквите, во антиката биле вотивните споменици изработенни во камен и поставувани во или околу храмовите на божествата, а целта била иста – да се придобие милоста на богот за да се исполни некоја молитва. Така и Руф, како што читаме на натписот, се обврзал дека ако му биде исполнето она за што се молел, ќе се оддолжи со тоа што ќе изгради храм, па тоа и го сторил во 79/80 год.
Не знаеме со сигурност што понатаму се случило со храмот – дали изгорел во пожар или бил срушен во земјотрес, но после еден век, македонијарсите, високи функционери во управата на провинцијата Македонија, решиле да го обноват храмот и да го посветат не само на Херакле и на градот, туку „во име и за целиот свет“, како што пишува на натписот.
The Temple of Heracles, Isar – Marvinci, Valandovo, 181/2 AD – An example of reconstructing historical mosaics –
In 1961, during archaeological excavations at the site of Isar in the village of Marvinci near Valandovo, remains of a temple were discovered, among which was found a fragment of a colossal statue of Heracles, the most popular cult among the ancient Macedonians. In front of the temple lay a large architrave with an inscription: “For the whole world, for their homeland, the temple was erected by the Macedoniarchs in the year 329.” Thus began the unraveling of the mystery surrounding this building, which bears several historical layers.
The year inscribed on the beam refers to the Macedonian era, which in our calendar corresponds to 181/2 C.E. At that time, Macedonia was a Roman province, and the emperor was Commodus, who greatly revered Heracles (Hercules in the Roman pantheon), calling himself “the new Hercules” and often being depicted as him – with a lion skin on his head and a stick in his hand. This helped pinpoint the dating of this phase in the existence of the temple.
However, it remained uncertain whether the temple was built or restored at that time. These doubts were resolved in 2010 during excavations of the Roman-period necropolis at the same site. In one of the graves, as part of the construction, a slab with an inscription was built in. It read: “To Heracles and to the city, according to a vow, a statue and a temple from his own funds made Marcus Tettius Rufus, soldier in the Second Praetorian Cohort in the century of Marcellinus, in the year 229.” If we calculate the year according to the Macedonian calendar, we get 79/80 C.E., showing that the assumption was correct: the temple had been built earlier and then restored in 181/2 C.E..
Furthermore, from the inscription we learn that the construction of the temple was financed by the soldier Marcus Tettius Rufus, who served in one of the most elite units of the Roman army – the guards who protected the emperor. Why did he do this? What icons in churches are for us today, votive monuments carved in stone were in antiquity, set up in or around the temples of the gods, and their purpose was the same – to obtain the favor of the deity in fulfillment of a prayer. Thus Rufus, as we read in the inscription, vowed that if his prayers were fulfilled, he would repay it by building a temple, and he did so in 79/80 C.E.
We do not know with certainty what later happened to the temple – whether it burned in a fire or collapsed in an earthquake – but a century later, the Macedoniarchs, high officials in the administration of the province of Macedonia, decided to restore the temple and dedicate it not only to Heracles and to the city, but, as the inscription says, “in the name and for the whole world.”
