Antikiteti i vonë shënon periudhën e kalimit nga antikiteti klasik në kohërat mesjetare. Ajo shënohet nga reforma të rëndësishme që çojnë në ndryshime në zhvillimin ekonomik dhe kulturor. Një ekonomi e fortë po zhvillohet dhe një kulturë e re në Romën e Vjetër. Koleksioni Arkeologjik i Antikitetit të Vonë përmban objekte të marra kryesisht nga gërmime arkeologjike, rekognoscime. Objektet datojnë nga shekulli IV – VI e. r. Koleksioni përmban një shumëllojshmëri të gjerë të sendeve utilitare dhe dekorative.
Objektet në këtë koleksion ndahen në grupet e mëposhtme: enë qeramike, llamba qeramike, llamba bronzi, argjend dhe bizhuteri ari, sende xhami, paste qelqi, sende kockash, fibula prej bronzi, si dhe dekorime plastike prej mermeri.
Ndër enët prej qeramike është grupi i enëve të terra sigillata maqedonase dhe afrikan verior, që daton nga shekulli IV – V. Disa prej tyre vijnë nga importi ose prodhohen në punëtori lokale dhe ndikohen nga punëtoritë italiane ose afrikane të veriut. Midis materialit qeramik, ekziston një koleksion i pasur me llamba të shekullit IV – VI.
Një vend të veçantë në koleksion është inventari jashtëzakonisht i pasur i një varri të antikitetit të vonë nga rrethi i Dibrës, i datuar në shekullin IV, me dy fasada qelqi, një fibul e artë, një pllakë argjendi të dekoruar, dhe sende të tjera prej argjendi, bronzi, kocke. Midis tyre, vëmendje e veçantë i kushtohet gotës prej qelqi Diatreta. Llambat prej bronzi janë me simbole të krishterizmit të hershëm, karakteristike për kohën e tyre, datuar në shekullin V – VI, dhe me origjinë nga Stobi. Grup i shquar paraqiten edhe objektet prej kocke që datojnë nga shekulli V – VI, me origjinë nga një qytet i hershëm krishterë pranë fshatit Konjuh, Kratovë. Koleksioni gjithashtu ka një koleksion të pasur ikonash qeramike nga Kalaja e Vinicës në Vinicë, të cilat paraqesin një vepër të vlefshme të artit të krishterizmit të hershëm. Ato datojnë nga shekulli V – VI. Në të përshkruhen figura relieve të shenjtorëve, skena nga Dhjata e Vjetër dhe Dhjata e Re. Grupi nga arkitektura plastike e dekorimeve përbëhet nga: kapitel prej mermeri, pllaka paraqet, copa mozaikësh, shekulli V – VI, me origjinë nga Konjuhu, Suvodoli, Stobi.
Në ekspozitën e përhershme në muze, periudha e antikitetit të vonë paraqitet me eksponate arkeologjike nga shekujt IV deri në VI-të. Në 10-ra vitrinet e ekspozuara në muze nga kjo periudhë është ekspozuar gota prej qelqi – Diatreta, i gjithë inventari i varrit, që gjendet me të. Enët qeramike nga grupi sigillata dhe drita të llojit afrikano verirore. Inventari i një varri të antikitetit të vonshëm nga fshati Zajas dy amfora prej qelqi. Objekte të shumta bizhuterish dhe sende utilitare prej bronzi, argjendi, qelqi, kocke. Llamba bronzi me simbolikë të krishterizmit të hershëm, pjesë e koleksionit të ikonave të Vinicës. Fotografia plotëson rekonstruimin e ansamblit të altarit nga Bazilika e Suvodolit, me një dysheme mozaiku.
Ato janë një dëshmi e një periudhe domethënëse të Perandorisë Romake, për ndryshimet e thella politike dhe ekonomike që në të vërtetë filluan transformimin e Perandorisë Romake në një formë të mëvonshme të kulturës së antikitetit të vonshëm (romake të vonë), d.m.th., shfaqjen e një kulture të re të Bizantit të hershëm nën ndikimin e ndryshimeve të rëndësishme në R. e Maqedonisë.
Milla Shurbanoska, këshilltare-kuratore e antikitetit të vonë
