Koleksioni arkeologjik i objekteve arkeologjike nga koleksioni i kohës së hekurit përmban një numër të madh të objekteve arkeologjike dhe është i vetmi seksion përfaqësues i kulturës së materialit të periudhës së hekurit në territorin e Maqedonisë në një kornizë kronologjike nga shekulli XI deri në fund të shekullit VI p.e.r. Objektet janë të ekspozuara kryesisht nga gërmimet arkeologjike në gjashtëdhjetë vitet e kaluara, pjesë e tyre si dhuratë ose të sekuestruara nga gërmime të paligjshme. Koleksioni është jashtëzakonisht i llojeve të ndryshme në numrin e llojeve dhe nënllojeve të objekteve të bëra sipas funksioneve specifike të përdorimit, materialeve, teknikave të prodhimit, dhe mënyrës së dekorimit, të cilat në masë të madhe përcaktojnë përkatësinë rajonale dhe etnike të kësaj kulture materiale në Ballkanin Qendror. Kjo paraqet një tërësi integrale që na jep një panoramë të plotë të jetës në epokën e hekurit në Maqedoninë.
Koha e hekurit në fazën e saj të zhvillimit paraqet një periudhë të stabilizimit dhe zgjerimit të plotë në të gjitha sferat shoqërore të bashkësive, që ka rezultuar në zhvillimin e vlerave kulturore lokale të forta dhe të njohura. Prodhimi i qeramikës përfaqësohet nga dy grupe të qeramikës, të punuara me dorë dhe qeramikë të punuar në qark. Janë përfaqësuar të gjitha format e njohura qeramike të periudhës së hekurit si (gota, pjata, bokalle, enë të llojit kantar, amfore dhe skifos, puranoje dhe pitose). Ky grup i objekteve dallohet veçanërisht nga qeramika lokale e dekoruar me motive shiritash të kuqërremtë, karakteristikë e gjysmës së dytë të shekullit VII dhe VI p.e.r.
Paraqitja e armëve dhe veglave të standardizuara të bëra prej hekuri, si shtizat, shigjetat, shpatat dhe thikat, është një konfirmim për të gjitha këto manifestime karakteristike të epokës së hekurit. E rëndësishme është paraqitja e varrosjeve të pasura, që flet për ekzistencën e një klase të privilegjuar qeverisëse. Aristokracia fisnore e dukshme përmes shfaqjes së shtizave të hekurta në varrosjet mashkullore dhe rekuizitë të tualetit.
Në përgjithësi, byzheteritë paraqiten nga varrimet e femrave dhe ndahet në disa kategori: stoli për kokë – vathë, diademe, salltaleon; byzheteri në qafë dhe krah: gjerdanë, fibula, rrathë, unaza, stoli për rrip: tokëza, falere dhe kopse, të bëra prej bronzi, kocke, paste qelqi dhe qelibari, ndërsa më rrallë prej argjendi dhe ari.
Me rëndësi të veçantë është shfaqja e një grupi objektesh “bronzi maqedonas- paion” i cili pa dyshim tregon për një shprehje të veçantë artistike të perceptimeve unike fetare të bashkësive, në një territor më të gjerë të Maqedonisë së sotme. Këto objekte paraqesin zejtari origjinale të punëtorive lokale, të bëra prej bronzi dhe të zbukuruar me motive gjeometrike të gdhendura. Përdorimi i tyre në rituale të caktuara karakterizon zbukurime kulti, të cilat janë veshur nga një rang i caktuar njerëzish në shoqëri. Kronologjikisht ato janë të ndara në dy grupe, ndërsa tipologjikisht në disa grupe: varëse në formë zogjsh, gota afionësh, në formë topthi, kupa miniaturësh, brirë konsekrativë, mbyllës për kana dhe pjesë të garniturave të rripave. Pajonët adhuronin diellin në mënyra të ndryshme dhe në forma të ndryshme. Shprehja më e fuqishme janë zogjtë, kështu që dielli – heroi që shoqërohej shpesh nga zogjtë. Ky kult ruhej dhe mirëmbahej nga një rend klerikësh, të cilët në duar mbanin një grup varëse rrobash të kompozuara që përfundonte me një gotë afioni, në të cilën ruhej katrani i afionit, të përdorur në rituale.
- Dr. Aleksandra Papazovska, arkeologe, këshilltare-kuratore për kohën e hekurit
- Strahil Temov, arkeolog, kurator për kohën e hekurit
- Mr. Aleksandra Çevreska, kuratore për kohën e hekurit
